کریستین متز (Christian Metz) یکی از نظریه پردازان بزرگ سینماست که دغدغه اصلی اش پاسخ به این سوال است: "آیا سینما زبان است؟". پاسخ نهایی متز به این سوال این است که سینما یک لانگاژ بدون لانگ است. به این معنی که سینما از ساختارهای منفردی تشکیل شده که هیچ لانگی (مجموعه قواعد جهان شمول) ندارد و هر نمای فیلم ابداع فیلمساز است. به نظر می رسد نام متز پیش از هر نظریه پرداز دیگری شایسته مطرح شدن در تحلیل های نشانه شناسی سینماست. برای انجام یک تحلیل نشانه شناختی از سینما - از منظر کریستین متز - به 14 سوال زیر پاسخ دهید. این سوالات در کتاب استم (Stam) با عنوان (The New Vocabularies in Film Semiotics) و در صفحات مختلف کتاب ارائه شده است که دکتر امیر علی نجومیان در کلاس نشانه شناسی سینما آنها را به صورت منسجم با ذکر شماره صفحه ارائه کرده اند. امیدوارم این سوالات حداقل به کار هم رشته ای های گرامی ام که تقریبا در واحدهای درسی دانشگاه چیزی از متز نخواندیم بیاید.
1- رمزهای شمایلی(Iconic) ، نمایه ای (indexical) و نمادین (symbolic)را در فیلم و داستان بیابید. ص5
2- مثالهایی از مونتاژ همنشینی (syntagmatic) و جانشینی (paradigmatic) بیابید. ص9
3- مثالهایی از کارکرد شاعرانه تصاویر بیابید. ص17
4- مثالی از تکثر معنایی (polysemy)بیابید.ص29
5- درباره اهمیت پنج مسیر (tracks) یا کانال در زبان سینمایی فیلم بحث کنید ( تصاویر عکاسی شده متحرک و ثابت، طرح های گرافیک، گفتار ضبط شده، موسیقی ضبط شده، سروصدا یا اثرات صوتی ضبط شده)* ص 37
6- چه نوعی از 8 نوع همنشینی را می توانید در فیلم پیدا کنید (نمای خودمختار، سینتاگمای موازی، سینتاگمای خوشه ای، سینتاگمای توصیفی، سینتاگمای متناوب، صحنه، سکانس اپیزودیک و سکانس معمولی) ** ص40
7- چه نوعی از 4 نوع نمای میانه (insert) را می توانید در فیلم بیابید (نمای میانه غیر توضیحی، نمای میانه ذهنی، نمای میانه تبیینی و نمای میانه توضیحی جانشین). ص 41
8- چه کدهایی بین فیلم و داستان مشترک است و چه کدهایی مشترک نیست؟ استفاده از سه کد سینمایی خاص را توصیف کنید؟ ص 49
9- یک تحلیل متنی از فیلم انجام دهید: جدا کردن تعداد محدودی از کدها و سپس دنبال کردن بافته شدنشان (Interviweaving) در فیلم؟ ص 53
10 – مثالهایی از نقطه گذاری (punctuation) در فیلم بیابید. ص 57-59
11- چه نوعی از گفتار (speech) می تواند در فیلم یافته شود؟ ص 60
12- چه نوعی از موسیقی در فیلم استفاده شده است؟ ص63
13- آیا فیلم، مثالی است از توضیح بی نشان -Unmarked diegesis- (فیلم هایی که فعالیت روایی در آنها پنهان است) یا توضیح نشاندار -marked diegesis- (فیلمهایی که در آنها عمل روایت آشکار است)؟ص 60
14- چه نوعی از صداها در فیلم استفاده شده است؟ ص ۶۱-۶۰
پ ن 1: ترجمه فارسی از من است. طبیعتا اشتباهات احتمالی هم به من برمی گردد اما،
* معادلهای فارسی این بخش از کتاب تئوریهای اساسی فیلم، دادلی اندرو، ترجمه مسعود مدنی، ص 349
** معادلهای فارسی این بخش از کتاب نشانه شناسی سینما، کریستین متز، ترجمه روبرت صافاریان، ص 202 مورد استفاده قرار گرفته است.
پ ن 2:اگر مفاهیم مطرح شده در سوالات دشوار به نظر می رسد و نسبت به آنها آشنایی ندارید علاوه بر کتاب های معرفی شده از استم، متز و اندرو در بالا می توانید به کتاب (استم، رابرت، مقدمه ای بر نظریه فیلم، گروه مترجمان به کوشش احسان نورزوی ، چاپ دوم، تهران: سوره مهر 1389 ) و (نگاهی به فیلم «هفت دقیقه تا پاییز» ساخته ی علیرضا امینی) مراجعه کنید.
نوشته مرضیه خلقتی
یک آرزو؛ گفتارهای ابرمتنی!
امروز سر کلاس نشانه شناسی، همینطور که دکتر سجودی مثالهای مختلف میزدن، داشتم فک میکردم چقدر خوب میشد اگه استاد از پاورپوینت استفاده میکرد و مثلا نمونه همون تصاویری رو که روی تخته سفید (!) میکشید یا به خوبی با زبان بدن توصیف میکرد میدیدم ...یا اینکه چی میشد اگه گفتار هم میتونست هایپرتکست باشه و مثلا هر کس میتونست درباره هر واژهای که باعث توقف یا مکث در جریان تفکرش میشه یا دوست داره درموردش بیشتر بدونه، یا از منابع اصلی اش مطلع بشه، یا نقدهایی که شده رو بخونه، سریع کلیک میکرد میفهمید، بعد دوباره بر میگشت به بحث اصلی...
مفهوم مدالیته در نشانه شناسی
آیا تاکنون فکر کرده اید متنی که میخوانید ممکن است از اعتبار چندانی برخوردار نباشد؟ اندکی غلو شده یا ساخته و پرداخته ذهن نویسندگان آن باشد؟ دروغ باشد یا تنها شمایی از واقعیت داشته باشد؟ در حوادث سیاسی پس از انتخابات ایران چند متن در صدا و سیما، شبکه های ماهواره ای، وبلاگ ها، وبسایت ها و روزنامه ها دیده و خوانده اید که در اعتبار آن شک کرده اید؟ آیا اساسا در زمره افرادی هستید که هنگام خواندن هر متنی لحظاتی عینک تردید به چشم میزنند یا آنقدر شیفته چهره ها، نظریه ها و پیروزی جریان مورد علاقه تان هستید که اساسا به تلنگرهای ذهن جستجوگرتان برای یافتن واقعیترین نسخه واقعیت (!) بها نمیدهید.
اینها را گفتم تا خیلی مختصر از مفهومی صحبت کنم که این روزها بسیار به آن فکر میکنم. توضیح آن را در قالب چهار نکته از کتاب مبانی نشانه شناسی چندلر آوردم. کتابی "خوب به مفهوم واقعی کلمه. چندلر مدالیته را به خوبی توضیح میدهد و با استفاده از نظریات دیگر بزرگان نشانه شناسی مانند پیرس و اکو به گسترش فهم آن کمک می کند. "
مدالیته مفهومی است که در علوم مختلف معنای مختلفی دارد. به نظر می رسد در زبان فارسی این واژه بیشتر در علوم سیاسی استفاده می شود تا در نشانه شناسی- و علوم ارتباطات. با این حال ما در اینجا به دنبال ارایه معنای آن در نشانه شناسی هستیم.
"... 1- مدالیته مرتبه واقعیت را توسط یک نشانه، متن یا ژانر تعیین می کند.
2- تفسیرگر برای فهم یک متن باید به قضاوت در مورد مدالیته آن بپردازد و قضاوت او وابسته به شناختش از جهان و رسانه ای است که به کار می گیرد. برای مثال او متن را حقیقی یا خیالی، واقعی یا نمایشی و زنده یا ضبط شده می پندارد و محتمل یا معقول بودن وقایع نمایش داده شده یا انتظاراتی که به وجود می آورد را تعیین میکند.
3- تمام رسانه ها حتی واقع نماترین شان نوعی نمایش هستند نه تکثیر یا ضبط واقعیت.
4- وقتی در روایت (در رسانه های مختلف) غرق می شویم مدام در ورطه فراموشی می افتیم و توانایی مان را در تشخیص نمایشی از واقعیت در نظر نمی گیریم. چارلز پیرس عنوان کرده است که وقتی به یک نقاشی می نگریم لحظه ای هست که در آن خودآگاهی مان را در مورد اینکه این یک نقاشی است و نه یک شی از دست می دهیم در این لحظه تمایز میان واقعی و نسخه کپی شده محو می شود...".
چندلر این بحث را ادامه میدهد که میتوان حول و حوش صفحات 100 کتابش آنها را یافت اما من یک آرزو دارم اینکه روزی فرا برسد که هر کس مفهوم مدالیته را بی رحمانه در خوانش همه متونی که با آنها رو به رو است در نظر بگیرد. البته فکر میکنم تحقق این آرزو نیازمند مقدماتی است از جمله "دسترسی آزاد به اطلاعات". به هر حال اگر این آرزوی کوچک تحقق یابد فکر میکنم قضاوت های مان منصفانه تر، جهان مان انسانی تر و زندگی های مان شادتر خواهد بود.
منبع: چندلر، دانیل (1387)، مبانی نشانه شناسی، ترجمه مهدی پارسا، تهران: سوره مهر.
دیدگاه خود را بنویسید